Regelmatig worden er vragen gesteld aan het secretariaat van de Historische Kring Westervoort. Zo ook eind vorig jaar. Toen ontvingen wij een mail van dhr. Kesseler uit Wijchen. Hij deed en doet onderzoek naar het leven van een Duits staatsburger, die in de jaren ’20 van de vorige eeuw in Nederland kwam wonen. In dat onderzoek kwam Westervoort ter sprake. Omdat de hoofdpersoon uit zijn onderzoek daar gestorven zou zijn, wilde hij weten wat er zich in de laatste oorlogsmaanden in Westervoort heeft afgespeeld. De kleinkinderen van de betreffende man hadden maar zéér weinig informatie over hun opa omdat er na de oorlog nauwelijks meer over hem werd gesproken. Nadat wij hem een en ander hadden geantwoord hebben wij hem het boek Westervoort 1940 – 1945 overhandigd. Hij was daar enorm blij mee. Kortgeleden heeft hij het onderzoek afgerond en heeft ons het onderstaande verhaal gestuurd. Het leek ons een goed idee om dit verhaal op te nemen in de digitale versie van Bij deTijd. Dit hebben wij aan dhr. Kesseler voorgelegd. Als u het verhaal leest, snapt u het dilemma. Een en ander ligt namelijk nog steeds gevoelig. De familie van de hoofdpersoon woont nog steeds in Nederland. Dhr. Kesseler heeft tijdens zijn onderzoek dan ook veelvuldig contact gehad met de kleindochter van de hoofdpersoon uit zijn verhaal. Ook haar is de vraag van de Historische Kring Westervoort voorgelegd. Wij hebben uiteraard aangeboden het verhaal te anonimiseren. Voordat dit artikel in de digitale BdT geplaats zou worden hebben wij het ter beoordeling aan dhr. Kesseler en de nabestaanden van de hoofdpersoon voorgelegd. Toen zij hun goedkeuring hebben gegeven stond niets ons meer in de weg om dit bijzondere stukje geschiedenis te publiceren. Het verhaal is opgedeeld in drie hoofdstukken. Deel 1 werd gepubliceerd in de laatste Bij deTijd van 2024. Nu volgt deel 2
Het verhaal van Friedrich (deel 2)
Heldenfriedhof Velp
Op de Rode Kruis persoonskaart staat geschreven dat Friedrich is begraven op het Heldenfriedhof te Velp. Dit relatief grote noodkerkhof voor Duitse soldaten was gelegen schuin tegenover het Parkhotel aan de Zutphensestraatweg. Op de persoonskaart staat geschreven: Ortsausgang Velp – Strasse nach Dieren. Dit klopte volledig met de Zutphensestraatweg. Opgehelderd zou je zeggen…. nou, niet helemaal! In al mijn zoekwerk was ik erachter gekomen dat er een tweede, veel kleinere, begraafplaats was bij Hotel Pension Nederhagen.
Deze negeerde ik echter omdat ik ervan overtuigd was dat met het Heldenfriedhof de begraafplaats bij het Parkhotel werd bedoeld. Ik had inmiddels contact gekregen met Hans Timmerman, werkzaam bij het Erfgoedcentrum Rozet in Arnhem en een autoriteit als het gaat om de Slag om Arnhem. Hij wist mij met zekerheid te vertellen dat Friedrich begraven heeft gelegen in de tuin van Hotel Pension Nederhagen en een meegestuurd document bevestigde zijn bevinding.
Bij Hotel Pension Nederhagen werden totaal 22 gevallen Duitse militairen begraven die gesneuveld zijn op diverse plaatsen en ingedeeld waren bij diverse eenheden. Er werden daar enkele mannen van de 1e compagnie van het SS-Panzer Grenadier Regiment 21 van de 10e SS-Panzerdivision “Frundberg” begraven, die bij de Rijnbrug in Arnhem om het leven kwamen. In oktober werden er bij Nederhagen militairen begraven waarvan de eenheden in de Betuwe werden ingezet. Dit Hotel-Pension lag ook aan de Zutphensestraatweg in de noordoost hoek van de T-splitsing Zutphensestraatweg / Beekhuizenseweg. Dit is recht tegenover de weg die Biljoen wordt genoemd. Het hotel lag voor het gebouw van de huidige Schellekens & Van de Boomen Tandartsen, direct aan de weg. Nederhagen is in de oorlog zwaar beschadigd geraakt en is bij een uitbreiding van de T-splitsing, rond 1950, afgebroken. Friedrich werd begraven in een kist en dat is opmerkelijk. Toen Market Garden echt losbarstte vielen er zoveel Duitse slachtoffers dat de gesneuvelde soldaten vaak niet in een kist, maar gewoon in de grond of gewikkeld in een deken of zeil werden begraven. Dat Friedrich in een kist was gelegd heeft waarschijnlijk ook te maken met het feit dat Velp al zijn tweede graflocatie was. Hij lag in een dubbelgraf samen met een gevallen kameraad, een onderofficier. In augustus 1947 worden de lichamen bij Hotel Pension Nederhagen opgegraven en overgebracht naar de Duitse militaire begraafplaats te Ysselsteyn in Limburg. Het is bekend dat Friedrich daar op 14 augustus 1947 zijn definitieve rustplaats vond. De onderofficier werd naast hem begraven.
Vervelende nasleep
Direct na de bevrijding werden NSB-ers en (vermeende) collaborateurs opgepakt en doorgelicht door een speciale politie-eenheid. Een vage verdenking van collaboratie met de Duitsers was genoeg om opgepakt te worden. Dit lot trof Friedrichs vrouw Maria toen zij op 25 mei 1945 in Tilburg in hechtenis werd genomen. Haar zaak werd onderzocht door de P.R.A. Den Bosch. P.R.A. staat voor Politieke Recherche Afdeling en was deze speciale politie-eenheid zoals eerder genoemd. Hetzelfde lot trof ook de drie zussen van Friedrich. Wanneer zij zijn gearresteerd is nog niet door mij onderzocht. Feit is dat er van hen NBI dossiers liggen in het Nationaal Archief in Den Haag. Het NBI (Nederlandse Beheersinstituut 1945-1968) had als taak vermogens te beheren van verdwenen personen zoals gedeporteerde Joden maar ook van (vermeende) collaborateurs en Duitsers die in Nederland woonde en die tijdelijk even uit het openbare leven verdwenen vanwege hun arrestatie. Die laatste groep werd zelfs van geld en goederen onteigend omdat men het plan had om alle in Nederland wonende Duitsers uit te zetten naar Duitsland en hun tegoeden te gebruiken voor het herstel van Nederland. Dat het gehele gezin van Friedrich is doorgelicht heeft uiteraard te maken met zijn status als Reichsdeutsche. Naast de NBI dossiers van de familieleden zijn er van hen geen strafdossiers gevonden in het Nationaal Archief. Dit maakt duidelijk dat zij in de oorlogsjaren niks verkeerd hadden gedaan en dat hun zaken zijn geseponeerd. Opvallend is dat de partner van Friedrich, Maria, bij leven wel eens heeft aangegeven dat zij in een kamp heeft gezeten. Bekend is dat (vermeende) collaborateurs werden vastgezet in kampen. Het voormalige concentratiekamp Westerbork is daar een goed voorbeeld van. Waar Maria heeft vastgezeten heb ik tot op heden niet kunnen achterhalen. Zij heeft bij leven hier niet in details over willen spreken.
Operatie Black Tulip
Het moeten zware tijden geweest zijn voor het gezin van Friedrich want na de oorlog bestonden er binnen Nederland op grote schaal wraakgevoelens tegenover Duitsland en de Duitsers. Zij werden op basis van hun afkomst als vijandige onderdanen beschouwd. Al snel ontstond het idee om Duitsers die in Nederland woonden allemaal het land uit te zetten.
Minister Kolfschoten stelde in de zomer van 1945 een nota op met het voorstel om alle Reichsdeutsche met hun gezinnen, in omgekeerde volgorde van vestiging, het land uit te zetten. Duitsers werden ook op basis van hun nationaliteit onteigend van geld en goederen. Dit plan stuitte echter op zeer veel kritiek bij de geallieerden en bij de Katholieke Kerk. De uitzettingen waren in strijd met het christelijke concept van naastenliefde en was volgens hen een etnische zuivering. Het plan werd bijgesteld en men besloot alleen de in Nederland wonende Duitsers uit te zetten die zich in de oorlog pro-Duits hadden gedragen. Elke Duitser moest een verzoek indienen bij de Nederlandse overheid om ‘ontvijand’ te worden, om zo aan deportatie te ontkomen en om het door de Nederlandse overheid onteigende bezit weer terug te krijgen. Friedrich was niet meer in leven en het gezin slaagde erin om in Nederland te mogen blijven. Dit gold tevens voor zijn zussen. Duitsers die minder geluk hadden werden overgebracht naar uitzettingskampen in afwachting van hun deportatie naar Duitsland. De twee grootste uitzettingskampen lagen in de omgeving van Nijmegen en in Ellekom. In het oorspronkelijke plan zouden er tussen de 17.000 en 25.000 Duitsers het land uit worden gezet maar dit werden uiteindelijk 3.691 Rijksduitsers. Deze cijfers zijn overigens nooit door de Nederlandse overheid officieel bevestigd. Zeer waarschijnlijk ligt dus hier de kern van het verhaal waarom er over Friedrich na de oorlog vrijwel nooit meer is gesproken door partner en hun kinderen…. zelfbehoud en angst! Op 26 juli 1951 werd de ‘staat van oorlog’ met Duitsland beëindigd en waren de Duitsers niet langer meer een vijand van de staat.
(Wordt vervolgd)