Inleiding
Regelmatig worden er vragen gesteld aan het secretariaat van de Historische Kring Westervoort. Zo ook eind vorig jaar. Toen ontvingen wij een mail van dhr. Kesseler uit Wijchen. Hij deed en doet onderzoek naar het leven van een Duits staatsburger, die in de jaren ’20 van de vorige eeuw in Nederland kwam wonen. In dat onderzoek kwam Westervoort ter sprake. Omdat de hoofdpersoon uit zijn onderzoek daar gestorven zou zijn, wilde hij weten wat er zich in de laatste oorlogsmaanden in Westervoort heeft afgespeeld. De kleinkinderen van de betreffende man hadden maar zéér weinig informatie over hun opa omdat er na de oorlog nauwelijks meer over hem werd gesproken. Nadat wij hem een en ander hadden geantwoord hebben wij hem het boek Westervoort 1940 – 1945 overhandigd. Hij was daar enorm blij mee. Kortgeleden heeft hij het onderzoek afgerond en heeft ons het onderstaande verhaal gestuurd. Het leek ons een goed idee om dit verhaal op te nemen in de digitale versie van Bij deTijd. Dit hebben wij aan dhr. Kesseler voorgelegd. Als u het verhaal leest, snapt u het dilemma. Een en ander ligt namelijk nog steeds gevoelig. De familie van de hoofdpersoon woont nog steeds in Nederland. Dhr. Kesseler heeft tijdens zijn onderzoek dan ook veelvuldig contact gehad met de kleindochter van de hoofdpersoon uit zijn verhaal. Ook haar is de vraag van de Historische Kring Westervoort voorgelegd. Wij hebben uiteraard aangeboden het verhaal te anonimiseren. Voordat dit artikel in de digitale BdT geplaats zou worden hebben wij het ter beoordeling aan dhr. Kesseler en de nabestaanden van de hoofdpersoon voorgelegd. Toen zij hun goedkeuring hebben gegeven stond niets ons meer in de weg om dit bijzondere stukje geschiedenis te publiceren. Het verhaal is opgedceeld in drie hoofdstukken. Deel 1 leest u in deze Bij deTijd.
Nb: Op verzoek van de familie is besloten om o.a. de achternaam van de hoofdpersoon niet te vermelden.
Gerry van der Sterren
Het verhaal van Friedrich (deel 1)
Friedrich werd in mei 1904 geboren in het Duitse Dortmund. Hij was het derde kind uit een gezin van vijf kinderen. Al op elfjarige leeftijd verliest Friedrich zijn moeder. Toen hij twintig jaar was liet hij Duitsland achter zich en vestigde zich in een stad in Brabant. Drie van zijn zusjes volgden hem in de jaren daarna en gingen aan de slag als dienstbode. Na een naturalisatie procedure kregen de zusjes de Nederlandse nationaliteit. Friedrich heeft deze procedure niet doorlopen. Waarom is niet duidelijk. Deze beslissing zou echter voor hem, enkele jaren later, ernstige consequenties hebben. Friedrich trouwt met Maria in november 1928 en zij kregen drie kinderen.
Het zijn onrustige tijden in het (voormalige) thuisland van Friedrich. Adolf Hitler is aan de macht gekomen en de spanningen in de buurlanden nemen met de week toe. Als op 1 september 1939 nazi-Duitsland Polen binnenvalt verklaren Engeland en Frankrijk, twee dagen later, nazi-Duitsland de oorlog. De Tweede Wereldoorlog is begonnen. In de vroege ochtend van vrijdag 10 mei 1940 valt nazi-Duitsland Nederland binnen en vallen de eerste schoten op Nederlands grondgebied bij de brug en het Fort Westervoort. Een plek die we later in dit verhaal van Friedrich nog verder tegen zullen komen. Toen de Duitse inval in Nederland achter de rug was werden de Duitse regels wet. Dit betekende dat iedere in het buitenland wonende Duitser tot Reichsdeutsche (Rijksduitser) werd verklaard. Friedrich was dus nog gewoon Duits staatsburger. Voor die mannen gold dat zij werden verplicht om zich te melden voor het Duitse leger. De in Nederland wonende Duitse mannen kregen een keuze voorgelegd. Als zij zich vrijwillig zouden melden dan zouden zij worden ingezet in Nederland voor bewakingsdoeleinden van gebouwen of belangrijke strategische punten. Als zij zich niet vrijwillig zouden melden dan werden zij opgehaald en gingen zij naar het front in Europa, waar dat dan op dat moment ook zou zijn. Friedrich had een keuze, maar eerlijk gezegd had hij géén keuze. In het achterhoofd dat hij een vrouw en drie kinderen had is het zeer aannemelijk te noemen dat Friedrich voor de minst erge variant heeft gekozen en dat hij zich vrijwillig heeft gemeld voor het Duitse leger. In welke periode van de oorlog hij het Duitse leger is ingegaan is op het moment van dit schrijven nog niet duidelijk. Hiervoor moet je nog dieper de archieven in en die liggen waarschijnlijk in Berlijn. Hoewel het bovenstaande het meest aannemelijke scenario is moet ik helaas ook een tweede mogelijke scenario noemen. Het kan natuurlijk zo zijn dat Friedrich overtuigd nationaalsocialist was en de Duitse inval steunde. Het kan dus zijn dat hij zich werkelijk vrijwillig, zonder dwang, heeft gemeld voor het Duitse leger. Echter, in dat geval is het aannemelijk te noemen dat je dan in de archieven bijvoorbeeld bewijs van een NSB-lidmaatschap zou moeten vinden. Hier is echter tot op heden geen enkel spoor van gevonden.
In het Duitse leger
Waarom het eerste scenario het meest aannemelijke is te noemen blijkt als je in de archieven ziet dat Friedrich daadwerkelijk bij een bewakingseenheid wordt ingedeeld. Hij wordt ingedeeld bij de 1e leichte Sicherungs Flak-Kompanie Niederlande, wat weer een onderdeel was van het Sicherungs Regiment 26. Het Landesschützen Batallion Niederlande werd in Juni 1944 het eerste bataljon van het Sicherungs Regiment 26. Het is bekend dat de compagnie waar Friedrich was ingedeeld, vóór de Slag om Arnhem, Fort Westervoort verdedigde met een sectie luchtdoelkanonnen. De kans dat dit tijdens het begin van de slag, op 17 september 1944, ook nog het geval was is mijns inziens zéér groot. Het kan dus met zéér grote zekerheid worden gesteld dat Friedrich zich op 17 september 1944 in Fort Westervoort bevond. Aan de Westervoortse kant van de IJssel zaten ook enkele secties luchtdoelkanonnen, maar deze waren van een andere eenheid.
Zondag 17 september 1944
Operatie Market Garden gaat van start en rondom Arnhem zijn vele Britse en Amerikaanse jachtvliegtuigen en bommenwerpers actief. Zij hadden het doel om het luchtafweergeschut rondom Arnhem plat te leggen zodat de geallieerde luchtlandingen ongestoord konden plaatsvinden. De stellingen in Fort Westervoort en bij de nabijgelegen brug komen zwaar onder vuur te liggen. Een ooggetuige verklaarde in het boek “Westervoort 1940-1945” dat rond 10:00 uur de eerste bommen vielen. Even reageerde het luchtafweergeschut vanuit het Fort nog maar met een dergelijke overmacht aan vliegtuigen in de lucht werd hen zeer snel het zwijgen opgelegd, aldus de getuige. Hoeveel doden er op die dag vallen in Fort Westervoort heb ik niet kunnen achterhalen. We weten inmiddels wel dat Friedrich één van hen was. De gevechtshandelingen op die 17de september hebben ertoe geleid dat Friedrich in eerste instantie een simpel veldgraf kreeg in, of zeer dichtbij, Fort Westervoort. Toen het in dat gebied weer wat rustiger werd is hij overgebracht naar Velp. Onder de documenten die dit levensverhaal ondersteunen vind je een document uit het Sterberegister, Standesambt I Berlin 1939-1955. Hierin staat vermeld dat Friedrich in Westervoort-Noord is gesneuveld met als doodsoorzaak: “gefallen durch Fliegerangriff”.
(wordt vervolgd)